Ο Διαιτολόγος Λάμπρος Μελίστας στο 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο Διατροφής & Διαιτολογίας μίλησε στο κοινό για όρους άγνωστους μέχρι τώρα… Σας παραθέτουμε τα σημαντικότερα αποσπάσματα της ομιλίας του σχετικά με τη Διατροφογενετική-Διατροφογενωμική.
Ένα φανταστικό σενάριο…
Είστε έτοιμοι για τη «στιγμή της αλήθειας» στη συνήθη δίαιτά σας; Η διαδικασία που ακολουθείτε είναι η εξής: Επισκέπτεστε έναν κλινικό διαιτολόγο με εξειδίκευση στη Διατροφική Γενωμική. Εκείνος παραλαμβάνει και εξετάζει την «έξυπνη» κάρτα σας που περιέχει το προφίλ του DNA σας, το οποίο αποτελεί τη γενετική υπογραφή σας. Από τις πληροφορίες που συλλέγει καταλήγει στη διαμόρφωση απόλυτα προσαρμοσμένων για εσάς διατροφικών συστάσεων και οδηγιών. Μετά από μια σύντομη αναμονή είναι έτοιμο ένα διαιτολόγιο εξατομικευμένο για εσάς με βάση τις συγκεκριμένες γενετικές σας ανάγκες, το οποίο ισορροπεί τέλεια τις ανάγκες σας σε μακρο- και μικροθρεπτικά συστατικά. Η συνταγή σας για τους επόμενους μήνες δεν μοιάζει σε τίποτα με αυτήν που ετοιμάστηκε για τον φίλο σας ή τον προϊστάμενό σας που επίσης έλαβαν τις ατομικές τους οδηγίες σύμφωνα με το γενετικό τους προφίλ. Ακόμη και στον αδελφό σας, που διάγει πιο δραστήρια ζωή από εσάς, συστήθηκε μια διαφορετική ποικιλία τροφίμων.
Αν και απαιτείται αρκετή περαιτέρω εξέλιξη της επιστημονικής έρευνας και σημαντική επαλήθευση των αποτελεσμάτων για να γίνει το παραπάνω φανταστικό σενάριο πραγματικότητα, εντούτοις αποτελεί μια ελκυστική ματιά στην αναμενόμενη επίδραση των γενετικών μελετών στις διατροφικές μας πρακτικές. Οι επιστήμονες προβλέπουν ήδη ότι θα μπορούσε ένα τέτοιο σενάριο να είναι τεχνικά δυνατό στο μέλλον.
Που βρισκόμαστε τώρα
Μετά την ολοκλήρωση της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος το 2003, μπήκαν οι βάσεις για τη διείσδυση της γενετικής στη φροντίδα της υγείας. Ήδη οι εφαρμογές στη φαρμακολογία οδήγησαν στην ανάπτυξη του πεδίου της Φαρμακογενωμικής, που μελετά την ανταπόκριση ενός οργανισμού στη δράση των φαρμάκων ανάλογα με τη γενετική ποικιλομορφία του καθενός. Η αντίστοιχη διείσδυση της γενετικής στην επιστήμη της διατροφής και των τροφίμων είναι ακόμα σε νηπιακό στάδιο. Ωστόσο, είναι γνωστό εδώ και λίγο καιρό ότι η δίαιτα και συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά μπορούν να έχουν επιπτώσεις στη λειτουργία των γονιδίων μας. Όλοι γνωρίζουμε ότι ακόμα και όταν οι άνθρωποι ακολουθούν την ίδια δίαιτα, κάποιοι θα γίνουν υπέρβαροι, κάποιοι θα αναπτύξουν καρδιακές παθήσεις και κάποιοι αλλεργίες, ενώ άλλοι δεν θα έχουν καμία αρνητική επίδραση στην υγεία τους. Δε θα ήταν θαυμάσιο να ξέρουμε το γιατί; Έχουμε όλοι τα ίδια γονίδια αλλά έχουμε διαφορές ως προς την αλληλουχία των γονιδίων. Οι άνθρωποι διαφέρουν μεταξύ τους γονιδιακά κατά 0,1 %. Αυτή η διαφορετική γονιδιακή αλληλουχία είναι που μας κάνει να ανταποκρινόμαστε με διαφορετικό τρόπο στους περιβαλλοντικούς παράγοντες, ένας από τους οποίους είναι και η διατροφή.
Υπάρχει, λοιπόν, αλληλεπίδραση γενετικής προδιάθεσης και διατροφικής πρόσληψης, που σημαίνει ότι ο καθένας έχει διαφορετική γενετική σύσταση και φαίνεται από τα αποτελέσματα των ερευνών ότι ανάλογα με τη γενετική σύσταση που έχει ο καθένας η διατροφική πρόσληψη επηρεάζει με διαφορετικό τρόπο αυτό που ονομάζουμε φαινότυπο. Φαινότυπος μπορεί να είναι το ύψος, η παχυσαρκία, τα επίπεδα λιπιδίων.
Διατροφογενωμική & Διατροφογενετική
Αυτό το ανερχόμενο πεδίο που αφορά τη μελέτη των αλληλεπιδράσεων διατροφής – γονιδίων αποκαλείται διατροφική γενωμική (nutritional genomics) και υπόσχεται μεγάλη πρόοδο κυρίως στην πρόληψη αλλά και τη θεραπεία ασθενειών. Περιλαμβάνει δύο πεδία, τη διατροφογενωμική (nutrogenomics) και τη διατροφογενετική (nutrigenetics).
Η διατροφογενωμική μελετά το ρόλο που παίζουν τα θρεπτικά συστατικά των τροφών που καταναλώνουμε στον τρόπο με τον οποίο εκφράζονται τα γονίδιά μας. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι τα πολυακόρεστα ω-3 λιπαρά οξέα έχουν τη δυνατότητα να περιορίζουν την έκφραση κάποιων γονιδίων που είναι υπεύθυνα για την παραγωγή φλεγμονωδών ορμονών. Επομένως, τα ω-3 λιπαρά οξέα διαθέτουν «ευεργετική» αντιφλεγμονώδη δράση επηρεάζοντας απευθείας τα γονίδιά μας.
Η διατροφογενετική ερευνά τον τρόπο με τον οποίο αντιδρά ο οργανισμός μας στα διάφορα θρεπτικά συστατικά ανάλογα με το γονιδιακό υπόβαθρο που διαθέτει. Δηλαδή, π.χ. έχω τον α συνδυασμό γονιδίων και ο φίλος μου για παράδειγμα έχει τον β συνδυασμό γονιδίων και ενώ κάνουμε την ίδια δίαιτα και έχουμε την ίδια άσκηση, εγώ χάνω σταδιακά το βάρος μου ενώ ο φίλος μου, λόγω των γονιδίων του αντιστέκεται στην απώλεια βάρους. Ή, εναλλακτικά, λόγω της γενετικής αυτής ποικιλομορφίας, με την ίδια δίαιτα και άσκηση έχουμε διαφορετικό αποτέλεσμα στα επίπεδα χοληστερόλης. Ο λόγος είναι ότι διαφορετικά αλληλεπιδρά ο δικός μου συνδυασμός γονιδίων με τη διατροφική πρόσληψη και διαφορετικά αλληλεπιδρά του φίλου μου.
Ο απώτερος στόχος μας είναι η πλήρης κατανόηση των συσχετίσεων μεταξύ γονιδίων, διατροφής και ασθένειας, ώστε να επιτευχθεί η εξατομικευμένη διατροφή ανάλογα με το DNA του καθενός. Άλλωστε, στο κοντινό μέλλον η ανάγνωση του γενετικού προφίλ θα είναι υπόθεση ρουτίνας, όπως π.χ. η μέτρηση χοληστερόλης, γεγονός που θα μας δώσει τη δυνατότητα, να μεταβούμε από τη γενικευμένη διαχείριση των ασθενειών στην εξατομικευμένη ανίχνευση και πρόληψη με βάση την ατομική γενετική προδιάθεση.
Τα προσδοκώμενα οφέλη από την πρόοδο της διατροφικής γενωμικής και των εφαρμογών της περιλαμβάνουν μεγάλη ανάπτυξη στη δημιουργία λειτουργικών τροφίμων και ειδικών διατροφικών συμπληρωμάτων, βέλτιστες δίαιτες για τους ανθρώπους και βελτιωμένες μεθόδους για την πρόληψη πολλών ασθενειών που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής.
Ήδη εφαρμόζονται έλεγχοι γενετικής προδιάθεσης (γενετικά τεστ – τεστ DNA) με την υπόσχεση της εξατομικευμένης δίαιτας. Το διαδίκτυο σφύζει από προσφορές γενετικού ελέγχου και πληθαίνουν τα εργαστήρια που πραγματοποιούν τέτοια γενετικά τεστ. Όμως, είναι οι διαθέσιμες πληροφορίες αρκετές για την προσαρμογή των διατροφικών οδηγιών και την ανάπτυξη εξατομικευμένης διατροφής με τις τωρινές γνώσεις; Στην πιο πρόσφατη σχετική μελέτη ανασκόπησης του 2011, αναφέρεται ότι «σε αυτή τη χρονική στιγμή είναι προφανές ότι έχουμε ακόμα δρόμο μέχρι οι διατροφικές οδηγίες με βάση το γονιδιακό έλεγχο και τη γονιδιακή έκφραση να παίξουν τον καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη και θεραπεία ασθενειών». Επομένως το τεστ DNA είναι ακόμη πάρα πολύ πρώιμο και ενώ μπορεί να δίνει έγκυρα αποτελέσματα για το γενετικό μας προφίλ, η ερμηνεία των αποτελεσμάτων στερείται των συνολικών γνώσεων που απαιτούνται για να προσαρμόσουμε τι δίαιτα στα γενετικά μας χαρακτηριστικά. Παρά τον ενθουσιασμό από τα αυξανόμενα ευρήματα της διατροφικής γενωμικής, η πρόοδος αυτού του πεδίου παρεμποδίζεται από την ανεπάρκεια των τωρινών πειραματικών τεχνικών να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την πολυπλοκότητα του φαινοτύπου, την πολυπλοκότητα των διατροφικών προσλήψεων και την πολυπλοκότητα του γενετικού υποβάθρου μεταξύ ατόμων.
Ωστόσο, η διατροφική γενωμική αναμένεται να αποτελέσει την αιχμή του δόρατος της μελλοντικής διατροφικής έρευνας με τη δυνατότητα να αλλάξει, μέσω της διατροφής, την πρόληψη και θεραπεία των ασθενειών με καίρια επίδραση στη δημόσια υγεία. Η έρευνα της διατροφικής γενωμικής προϋποθέτει γνώση και αλληλεπίδραση πολλαπλών αντικειμένων και ακριβώς γι’ αυτό το λόγο οι σχετικές ερευνητικές ομάδες χαρακτηρίζονται από τη συνύπαρξη και συνεργασία πτυχιούχων διαφόρων ειδικοτήτων προκειμένου η ποσότητα των δεδομένων της διατροφικής γενωμικής να μπορεί να μεταφραστεί σε ποιοτικά αποτελέσματα χρήσιμα για τον άνθρωπο.
Leave a Reply